Trong các vụ việc dân sự, việc nắm rõ thời hiệu khởi kiện dân sự có vai trò đặc biệt quan trọng, bởi nó quyết định quyền của cá nhân, tổ chức khi yêu cầu Tòa án bảo vệ lợi ích hợp pháp của mình. Nếu hết thời hiệu, dù có đủ chứng cứ và cơ sở, người khởi kiện có thể mất quyền yêu cầu giải quyết vụ án. Bài viết dưới đây của danangland.org sẽ giúp bạn hiểu chi tiết về khái niệm, quy định pháp luật, cách tính thời hiệu khởi kiện dân sự và các trường hợp ngoại lệ được áp dụng trong năm 2025.
1. Khái niệm thời hiệu khởi kiện dân sự
Thời hiệu khởi kiện dân sự là khoảng thời gian do pháp luật quy định, trong đó cá nhân, tổ chức được quyền nộp đơn yêu cầu Tòa án giải quyết tranh chấp để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Sau khi hết thời hiệu, nếu người có quyền khởi kiện không thực hiện, Tòa án có thể từ chối thụ lý vụ án.
Hiểu đơn giản, thời hiệu khởi kiện là “thời gian được phép kiện”, được tính từ thời điểm người bị xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp biết hoặc phải biết về việc đó.
Quy định này được nêu rõ trong Bộ luật Dân sự 2015, là cơ sở pháp lý quan trọng để bảo đảm công bằng, ổn định các quan hệ dân sự, đồng thời hạn chế tình trạng khởi kiện kéo dài gây khó khăn cho công tác xét xử.
2. Mục đích của việc quy định thời hiệu khởi kiện dân sự
Việc xác định thời hiệu không chỉ nhằm bảo đảm quyền lợi của các bên mà còn mang ý nghĩa ổn định xã hội, cụ thể:
-
Bảo đảm sự ổn định pháp lý, tránh việc khởi kiện kéo dài gây khó khăn cho cơ quan Tòa án.
-
Khuyến khích người dân bảo vệ quyền lợi sớm, không để vụ việc kéo dài dẫn đến khó xác minh.
-
Giúp phân định rõ ràng quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan sau một khoảng thời gian nhất định.
-
Giảm thiểu rủi ro về chứng cứ, vì theo thời gian, tài liệu và nhân chứng có thể bị mất hoặc không còn chính xác.
3. Căn cứ pháp lý của thời hiệu khởi kiện dân sự
Các quy định về thời hiệu khởi kiện dân sự được ghi nhận tại:
-
Bộ luật Dân sự năm 2015, đặc biệt từ Điều 149 đến Điều 162.
-
Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015, quy định về việc Tòa án xem xét thời hiệu trong quá trình thụ lý và xét xử.
-
Một số nghị quyết, án lệ hướng dẫn của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao về cách xác định và áp dụng thời hiệu trong các loại tranh chấp cụ thể.
4. Các loại thời hiệu trong pháp luật dân sự
Pháp luật Việt Nam quy định nhiều loại thời hiệu khác nhau, trong đó thời hiệu khởi kiện dân sự là phổ biến nhất. Tuy nhiên, bên cạnh đó còn có các loại thời hiệu khác như:
-
Thời hiệu yêu cầu giải quyết vụ việc dân sự, ví dụ yêu cầu tuyên bố một giao dịch vô hiệu.
-
Thời hiệu yêu cầu thi hành bản án, quyết định của Tòa án.
-
Thời hiệu miễn trừ nghĩa vụ hoặc xác lập quyền sở hữu tài sản.
Trong phạm vi bài viết này, chúng ta tập trung vào thời hiệu khởi kiện, là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến quyền khởi kiện của người dân.
5. Thời hiệu khởi kiện dân sự thông thường
Theo quy định của Bộ luật Dân sự 2015, thời hiệu khởi kiện dân sự được xác định tùy theo từng loại quan hệ pháp lý cụ thể:
-
Tranh chấp hợp đồng dân sự: 03 năm kể từ ngày người có quyền biết hoặc phải biết quyền, lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm.
-
Tranh chấp bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng: 03 năm kể từ ngày người bị thiệt hại biết hoặc phải biết người gây thiệt hại.
-
Tranh chấp về quyền sở hữu tài sản: 10 năm kể từ ngày quyền sở hữu bị xâm phạm.
-
Tranh chấp thừa kế: 10 năm đối với yêu cầu chia di sản, 03 năm đối với yêu cầu xác nhận quyền thừa kế hoặc bác bỏ quyền thừa kế.
Như vậy, thời hiệu khởi kiện dân sự không áp dụng đồng loạt mà phụ thuộc vào từng loại vụ việc cụ thể.
6. Cách tính thời hiệu khởi kiện dân sự
Thời hiệu được tính theo nguyên tắc quy định tại Điều 154 Bộ luật Dân sự 2015:
-
Thời hiệu bắt đầu từ ngày đầu tiên của thời điểm phát sinh quyền khởi kiện.
-
Nếu ngày cuối cùng của thời hiệu trùng với ngày nghỉ, lễ, Tết thì thời hiệu sẽ kết thúc vào ngày làm việc tiếp theo.
-
Trong trường hợp có sự kiện bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan khiến người có quyền khởi kiện không thể thực hiện được, thì thời gian xảy ra sự kiện này không tính vào thời hiệu khởi kiện.
Ví dụ: Nếu hợp đồng vay tiền bị vi phạm vào ngày 1/3/2022, thời hiệu khởi kiện là 3 năm, thì đến hết ngày 1/3/2025, người cho vay vẫn có quyền nộp đơn khởi kiện.
7. Các trường hợp không áp dụng thời hiệu khởi kiện dân sự
Có một số trường hợp đặc biệt mà pháp luật quy định không áp dụng thời hiệu khởi kiện, tức là người dân có thể khởi kiện bất cứ lúc nào. Bao gồm:
-
Yêu cầu bảo vệ quyền nhân thân không gắn liền với tài sản (ví dụ: yêu cầu xin lỗi, cải chính công khai).
-
Tranh chấp về quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản nhà nước.
-
Yêu cầu đòi tài sản của chủ sở hữu hợp pháp bị người khác chiếm hữu không có căn cứ pháp luật.
-
Một số vụ việc đặc thù theo quy định riêng của pháp luật chuyên ngành (như bảo hiểm, hôn nhân gia đình, đất đai).
8. Các trường hợp tạm ngừng hoặc gián đoạn thời hiệu khởi kiện
Pháp luật cũng cho phép tạm ngừng hoặc gián đoạn thời hiệu khởi kiện trong một số tình huống đặc biệt:
-
Tạm ngừng thời hiệu khi có sự kiện bất khả kháng (thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh…) khiến đương sự không thể thực hiện quyền khởi kiện.
-
Gián đoạn thời hiệu xảy ra khi người có nghĩa vụ thừa nhận một phần hoặc toàn bộ nghĩa vụ với người có quyền, hoặc khi người có quyền nộp đơn khởi kiện nhưng bị trả lại.
Sau khi nguyên nhân tạm ngừng hoặc gián đoạn chấm dứt, thời hiệu khởi kiện sẽ tiếp tục được tính lại theo quy định.
9. Hết thời hiệu khởi kiện dân sự có được kiện nữa không?
Theo quy định của Bộ luật Dân sự, nếu hết thời hiệu mà người có quyền không thực hiện khởi kiện, Tòa án có quyền từ chối thụ lý vụ án nếu bị đơn yêu cầu áp dụng thời hiệu.
Tuy nhiên, nếu bị đơn không yêu cầu áp dụng thời hiệu, Tòa án vẫn có thể thụ lý và giải quyết vụ án bình thường. Điều này thể hiện nguyên tắc linh hoạt của pháp luật, đảm bảo quyền lợi của người dân trong một số trường hợp chính đáng.
10. Lưu ý khi áp dụng thời hiệu khởi kiện dân sự
Để đảm bảo quyền lợi hợp pháp, người dân nên lưu ý:
-
Theo dõi thời điểm phát sinh tranh chấp để nắm rõ thời hạn khởi kiện.
-
Chuẩn bị hồ sơ khởi kiện đầy đủ, bao gồm giấy tờ, chứng cứ, biên bản, hợp đồng… để nộp cho Tòa án đúng hạn.
-
Không chủ quan chờ đợi vì nếu quá thời hạn, việc yêu cầu bảo vệ quyền lợi sẽ gặp khó khăn.
-
Trong trường hợp có yếu tố nước ngoài, cần xác định thời hiệu theo quy định quốc tế hoặc điều ước mà Việt Nam là thành viên.
-
Tham khảo ý kiến của luật sư hoặc chuyên viên pháp lý để xác định đúng thời hiệu và hướng khởi kiện phù hợp.
11. Ví dụ minh họa về thời hiệu khởi kiện dân sự
Giả sử A cho B vay 200 triệu đồng theo hợp đồng ký ngày 15/6/2021, thời hạn trả là 15/6/2022. Đến hạn, B không trả nợ. Theo quy định, thời hiệu khởi kiện là 03 năm kể từ ngày A biết quyền lợi của mình bị xâm phạm, tức là từ 15/6/2022. Do đó, A có thể nộp đơn khởi kiện đến hết ngày 15/6/2025. Sau thời điểm này, nếu A không khởi kiện, Tòa án có thể từ chối thụ lý vụ án nếu B yêu cầu áp dụng thời hiệu.
12. Kết luận
Thời hiệu khởi kiện dân sự là quy định quan trọng giúp người dân chủ động bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình, đồng thời góp phần đảm bảo trật tự, ổn định xã hội. Nắm rõ thời hiệu, cách tính và các trường hợp ngoại lệ sẽ giúp bạn tránh được rủi ro mất quyền khởi kiện do quá hạn.
Nếu bạn đang trong quá trình chuẩn bị hồ sơ khởi kiện hoặc gặp vướng mắc trong xác định thời hiệu, hãy chủ động tìm hiểu kỹ quy định pháp luật, hoặc liên hệ các đơn vị tư vấn pháp lý uy tín để được hỗ trợ kịp thời. Việc hiểu đúng và áp dụng chính xác thời hiệu khởi kiện dân sự chính là chìa khóa để bảo vệ quyền lợi của bạn một cách hợp pháp và hiệu quả nhất.
Nguồn tin: Danangland